R. M. Azkue lekeitiarrak berebiziko zereginak bete zituen XIX. eta XX. mendeetako euskararen garatze bidean. Izatez, bi osagai izan zituen betidanik Azkuek horretarako: lehena, bere euskalduntasuna, Lekeition errotua eta Euskal herrira zabaldua eta bigarrena, bere jakituria eta lan ahaleginak, euskalarien artean mailarik gorena ekarri ziotenak.
Bide beretik, Azkueren ahaleginik behinena, Euskaltzaindia, euskararen akademia ere aipagai izango da. Bera izan zen hauspoa lurralde eta euskalki desberdinetako euskaldunak bildu eta herritarren euskara baztertu gabe, orduko eta egungo gizarteak dituen mota guztietako premiei euskararen bidez erantzun egokiak emateko. Haren biografía eta nondik norakoak azalduko dira, Lekeition bertan non zer erakutsiz Azkueri dagokionez.